Một số kỹ năng làm bài văn nghị luận Văn học | Trường THPT Vĩnh Viễn TPHCM

I. TÌM HIỂU CHUNG VỀ NGHỊ LUẬN VĂN HỌC

1. Khái niệm

Nghị luận văn học là dạng văn bản tiêu dùng để tỏ bày sự cảm thụ tác phẩm văn học theo suy nghĩ của tư nhân, là những lý lẽ để giám định, phân tích, bàn luận về vấn đề thuộc ngành nghề văn học để khám phá toàn cầu nội tâm của tác giả, đồng thời tìm ra những trị giá thuyết phục người khác nghe theo quan niệm, ý kiến tư nhân của mình.

2. Một số yêu cầu chung cần nắm lúc viết một bài văn nghị luận văn học

• Tìm hiểu tác giả, hoàn cảnh sáng tác, năm tháng tác phẩm ra đời.
• Tìm hiểu tâm tư tình cảm tác giả.
• Những vấn đề bàn luận là những vấn đề bàn luận về văn học, với thể là tác giả, tác phẩm, ý kiến nhận định về tác phẩm, nhân vật trong tác phẩm.
• Đối với thơ thì cần chú ý tới hình thức như tiết điệu, cách gieo vần, cấu trúc, nghệ thuật sử dụng ngôn từ… Lưu ý nhiều tới tính thẩm mỹ trong tác phẩm.
• Đối với tác phẩm văn xuôi thì chú ý tới cốt truyện, nhân vật, tình tiết, hình tượng tiêu biểu, tình huống truyện. Cần khai thác nội dung hiện thực và nội dung tư tưởng của tác phẩm, thông điệp của tác giả. Những dẫn chứng cần chuẩn xác, chọn lựa.

3. Tìm hiểu đề

• Tìm hiểu đề bao gồm tìm ý và lập dàn ý. Đây là khâu quan yếu để xác định
• Muốn làm tốt bài văn nghị luận cần phải nắm vững những kĩ năng phân tích theo trình tự: bước định hướng, lập dàn ý, tạo văn bản và rà soát.

II. CÁC BƯỚC XÂY DỰNG BÀI VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC

1. Bước định hướng

Trước lúc làm bài, cần tìm hiểu về nội dung, yêu cầu của đề bài, định hướng xây dựng văn bản.Bước định hướng là khâu rất quan yếu trong bài văn nghị luận văn học. Định hướng đúng sẽ tránh viết sai thể loại, lạc đề. Vì thế cần phải đọc kỹ để và xác định:

• Thể loại
• Nội dung
• Giới hạn đề
• Yêu cầu phụ.

Thông thường thì sẽ với hai dạng đề bài: với dạng đề nổi thì chúng ta sẽ tiện lợi nhận mặt được trên câu chữ, cần gạch chân những từ khóa để dễ thực hiện bài viết. Đối với đề chìm thì những cần nghiên cứu kỹ nội dung ngụ ý của tác phẩm, dụng ý nghệ thuật của tác giả, chủ đề của tác phẩm mà xác định mục tiêu đề bài.

2. Bước lập đề cương

Cần xác định và tái tạo lại tri thức những trị giá về nội dung của tác phẩm.

• Nội dung cơ bản (tìm ý): Ở bước này chúng ta cần tái tạo lại tri thức những trị giá về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm đó.
• Bố cục của bài văn (lập dàn ý): Sắp xếp những ý theo trình tự hợp lý (từ ý to tới ý nhỏ, nghệ thuật, nội dung).

Sau lúc tìm được ý, cần phác họa ra dàn ý sơ lược và sau đó triển khai thành dàn ý chi tiết.

3. Bước tạo văn bản

Trên hạ tầng đề cương đã được lập, khởi đầu thực hiện việc tạo văn bản. Đây là khâu quan yếu nhất. Cần lưu ý một số vấn đề sau đây:

• Đây là một văn bản thuộc phong cách tiếng nói văn bản chính luận nên cần lưu ý về đặc điểm chung và đặc điểm về cách thức diễn đạt;
• Thực hiện theo bố cục ba phần: mở bài, thân bài, kết bài (khái quát – phân tích – tổng hợp);
• Cần lưu ý về thể loại của tác phẩm để chọn trình tự hợp lý:

+ Đối với loại tự sự cần chú ý phân tích nhiều tới nội dung, cốt truyện, nhân vật, tình huống truyện. Lúc phân tích cần tách nội dung và nghệ thuật riêng (nội dung trước rồi tới nghệ thuật sau).

+ Đối vơí loại trữ tình cần lưu ý những phép biểu hiện tình cảm xúc cảm, hình ảnh tiết điệu. Phân tích nghệ thuật gắn liền với nội dung.

• Cần liên kết những câu, đoạn mạch lạc hợp lý.

4. Bước rà soát

Viết xong đoạn văn nào, ý nào nên rà soát lại. Cần dành 5 phút cuối đọc lại toàn bộ bài viết, sữa lỗi chính tả, dấu câu.

III. CẤU TRÚC BÀI VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC

1. Cấu trúc phần mở bài

Cách 1

Giới thiệu

tác giả

Hoàn cảnh

sáng tác

Chủ đề và đại ý

tác phẩm

Trích đề, nêu nhận xét chung

Ví dụ:

Xuất hiện trên thi đàn Việt Nam vào đầu thế kỷ XIX, Bà Quận Thanh Quan đã đi vào lòng người bằng nét bút trang nhã, điêu luyện. Bà làm thơ ko nhiều nhưng mỗi bài thơ là một tuyệt bút. Trên phố từ Thăng Long vào kinh đô Huế nhậm chức, bà đã ngừng chân trên đỉnh Đèo Ngang, xúc cảnh sinh tình trước cảnh quan thiên nhiên trong nỗi buồn sâu lắng, bài thơ Qua Đèo Ngang ra đời miêu tả cảnh vật đồng thời còn tỏ bày mối u hoài về thời thế. Bài thơ đã khắc tạc tên tuổi của bà vào lịch sử thi ca.

Cách 2:

Chọn những câu thơ với nội dung thích hợp với tác phẩm để dẫn dắt vào đề

Giới thiệu tác giả

Hoàn cảnh sáng tác

Chủ đề và đại ý tác phẩm

Trích đề, nêu nhận xét chung

Ví dụ:

“Chao ôi mong nhớ ôi mong nhớ !

Một cánh chim thu lạc cuối nghìn”

(Chế lan Viên)

Đi về đâu hỡi cánh chim lẻ loi kia giữa chiều thu giăng mắc? Tự bao giờ, mùa thu thường mang tới cho những thi nhân nỗi buồn man mác sâu kín, khơi gợi nỗi nhớ nhung xa vắng. Trước loại se lạnh của đất trời, lãng phất lá vàng rơi nơi vùng quê chiêm trũng đã lay động tâm hồn cụ Tam nguyên Yên Đổ để những ý thơ chứa lên như những tiếng tơ lòng thể hiện mối u hoài trước thời thế. Nguyễn Khuyến được mệnh danh là thi sĩ của mùa thu, của làng quê Việt Nam. Bài thơ Thu điếu ra đời miêu tả cảnh sắc mùa thu ở vùng nông thôn Bắc bộ, qua đó tỏ bày tâm sự u hoài sâu kín.

Bài thơ là một tuyệt sắc về mùa thu trong văn học Việt Nam.

Cách 3:

Mượn nội dung, tiêu đề để dẫn dắt vào đề

Giới thiệu tác giả

Hoàn cảnh sáng tác

Chủ đề và đại ý tác phẩm

Trích đề, nêu nhận xét chung

Ví dụ:

Năm tháng rồi sẽ qua đi theo quy luật nghiệt ngã của thời kì, song với một điều vẫn đọng mãi trong mọi người về một thời để nhớ, một thời ko thể nào quên. Vâng! Đó là những năm tháng đầy đau thương mà gan dạ trong trận chiến đấu chống Mỹ vĩ đại. Khí thế hăm hở cả nước ra trận đã thổi vào hồn thơ Phạm Tiến Duật như thứ ánh sáng chói chang như từng cơn lộng gió để “Bài thơ về tiểu đội xe ko kính” ra đời khắc họa hình ảnh người đội viên tài xế gan dạ dũng trên tuyến lửa Trường Sơn. Đặc thù qua ba khổ đầu:

“Ko với kính ko phải vì xe ko với kính

Bom giật bom rung kính vỡ đi rồi

…

Chưa cần rửa, phì phèo châm điếu thuốc

Nhìn nhau mặt lắm cười ha ha …”

Đoạn trích tụng ca vẻ đẹp của người lính, tụng ca chủ nghĩa anh hùng cách mệnh.

* LƯU Ý VỀ VIỆC TRÍCH ĐỀ:

• Đối với bài thơ ngắn hoặc đoạn trích (khoảng dưới 8 câu) những em cần chép nguyên bài thơ hoặc đoạn trích. Tuy nhiên lúc phân tích đoạn trích trong phần mở bài ngoài việc giới thiệu chung tác phẩm cần phải giới thiệu nội dung đoạn trích (xem ví dụ phần mở bài theo cách 3).
• Đối với bài thơ dài, phần trích đề chỉ nên giới thiệu câu đầu và câu cuối. Ví dụ trích đề lúc phân tích bài thơ Đồng chí mở đầu bằng hoàn cảnh xuất thân của người lính:

“Quê hương anh nước mặn đồng chua”

Và khép lại trong hình ảnh đầy lãng mạn:

“Đầu súng trăng treo”.

• Đối với truyện (văn xuôi tự sự) thì ko trích đề.

2. Cấu trúc đoạn văn phần thân bài

• Đoạn văn phần thân bài trong bài phân tích thường được sắp xếp theo trình tự: khái quát – phân tích – tổng hợp. Đối với thể loại trữ tình với thể được dựng đoạn theo cách sau đây:
• Câu mở đoạn (khái quát): Mượn một nét nghệ thuật để dẫn tới nội dung khái quát hoặc giới thiệu ý chung của câu thơ, đoạn thơ, đoạn văn.
• Trích dẫn câu thơ, đoạn thơ, đoạn văn.
• Phân tích:

• Giảng giải từ ngữ, câu
• Nghệ thuật (giọng điệu, ko gian, thời kì, từ ngữ, hình ảnh, phép tu từ… và tác dụng để làm rõ nội dung)
• Nội dung diễn đạt
• Liên hệ tác giả, hoàn cảnh xã hội
• Liên hệ so sánh văn học, xúc cảm của người phân tích.

• Câu kết đoạn và chuyển ý (tổng hợp)

* LƯU Ý KHI VIẾT PHẦN THÂN BÀI

• Trong quá trình phân tích trình tự với thể thay đổi theo dụng ý riêng của người viết và ko nhất thiết đoạn nào cũng dựng như mẫu trên mà với biến hóa cho sinh động.
• Thông thường phần trước nhất của thân bài nên giới thiệu về hoàn cảnh xã hội. Ví dụ lúc phân tích bài thơ Đồng chí – Chính Hữu thì phần trước nhất của thân bài cần liên hệ hoàn cảnh nước ta sau cách mệnh tháng tám 1945.
• Sau lúc giới thiệu hoàn cảnh xã hội đương thời cần phân tích thêm về tiêu đề bài thơ.
• Phần cuối cùng của thân bài cần liên hệ trị giá tư tưởng hay ý nghĩa thực tiễn qua bài học.

Sau đây là cấu trúc chung của phần thân bài:

• Hoàn cảnh xã hội
• Phân tích theo bố cục từng phần:

• Đối với thơ: kết hợp nghệ thuật và nội dung (chú ý nhiều tới sắc thái biểu cảm).
• Đối với truyện chủ yếu phân tích nội dung hiện thực và nội dung tư tưởng rồi sau đó mới phân tích nghệ thuật (mỗi nội dung dựng thành đoạn văn riêng, sau đó dựng đoạn văn phân tích nghệ thuật).

• Trị giá tư tưởng, liên hệ, đối chiếu với hiện thực cuộc sống.

ĐOẠN VĂN MINH HỌA CHO CÁCH DỰNG ĐOẠN

Ví dụ 1: Đoạn văn phân tích cặp câu đề trong bài Thu điếu – Nguyễn Khuyến

Ko chọn cho mình một dòng sông yên ả xuôi nguồn ra bể to, một mặt hồ lung linh sắc biếc của mây trời, ko gian thu của Nguyễn Khuyến là làng quê chiêm trũng với chiếc ao bé nhỏ thân thuộc:

“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,

Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.”

Chiếc ao bé nhỏ của làng quê trong thành ngữ “ao tù nước đọng” chật chội kia bỗng trở nên thanh khiết trong sắc màu thu về của cụ Tam nguyên . Ngữ “ao thu” là sự kết hợp độc đáo ko gian và thời kì. Thời kì ở đây ko là một khoảng khắc thu, một ngày thu, mà là cả một mùa thu lắng đọng trong chiếc ao bình dị. Sự khám phá độc đáo ở chỗ thi sĩ đã mặc chiếc áo thu diệu kì để làn ao trở thành “trong veo” như chiếc gương của thiên nhiên thâu cả mảng trời xanh biếc, đám mây trắng hửng hờ, và cả bóng vía co ro của con người trong chiếc thuyền câu. Sắc trời thu, mặt ao thu, con thuyền câu, người câu phối hợp trong bức tranh thơ, song lại man mác sắc màu thu luống u buồn .Mùa thu với làn gió heo may se se lạnh vừa đủ tiễn đưa loại oi ả của mùa hè nhưng sao thi nhân nghe như thấm lạnh cả đất trời, cả hồn người. Làn gió thu muôn thuở vô hình kia sao lại “lạnh lẽo” tới tê lòng hay là loại lạnh từ nỗi buồn thương nơi thẩm đáy lòng thi nhân đã lan tỏa, thấm sâu vào nghìn cây ngọn cỏ, vào tương đối thở của đất trời, thấm lạnh vào hồn người câu đang co ro trên con thuyền bé “tẻo teo”. Tiếng nói thật cô đọng, độc đáo vần “eo” trong “lạnh lẽo”, “trong veo”, “tẻo teo” nhưng gạn lọc cả ko gian mênh mông vào một phạm vi bé nhỏ cô tịch. Người ngồi câu ko ngồi trên bờ, mặc dù chiếc ao vốn nhỏ. Bởi lẽ ngồi trên bờ thì dẫu sao cũng còn với bờ đất bụi cỏ làm điểm tựa. Hơn nữa ngồi trên bờ thì tầm nhìn bị hạn chế vì chỉ nhìn về một phía. Thi sĩ đã đặt người ngồi câu trên chiếc thuyền thúng bé nhỏ đẩy ra giữa mặt ao, giữa khoảng ko bé nhỏ vắng lặng để mở rộng tầm nhìn về bốn phía, để người ngồi câu mới cảm nhận được hương thu, sắc thu, tiếng thu, và cả nỗi đơn chiếc giữa mùa thu của chính mình. Đọc câu thơ Nguyễn khuyến sao ko khỏi nhớ tới Vũ Đình Liên:

“Làn gió heo may xa hiu hắt

Lạnh lùng chẳng biết tiễn đưa người nào”

Vẻ lạnh lùng của ngọn gió vô tình khơi gợi nỗi đơn chiếc hoang trống, còn làn gió “lạnh lẽo” của Nguyễn khuyến cứ quặn thắt lòng người, trằn trọc nỗi đau đời quay quắt.

(Nguyễn Văn Thành)

Ví dụ 2: Đoạn văn trong nghị luận Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang đãng Sáng

“Lần trước nhất, lúc ko ngờ đâu tới, Thu chứa tiếng gọi ba. Đó là tiếng kêu như tiếng xé, xé ko khí và xé cả ruột gan mọi người, nghe thật xót xa. Đó là tiếng ba Thu đã kìm nén bao năm nay. Tiếng ba như vỡ tung ra từ đáy lòng nó. Và đớn đau thay, đây là tiếng gọi ba trước nhất cũng là tiếng gọi cuối cùng trong cuộc thế cô bé. Sau tiếng gọi ba là một loạt những hành động “nó vừa kêu vừa chạy xô tới, nhanh như một con sóc, nó nhảy thót lên, giang hay tay ôm chặt lấy cổ ba nó rồi nó hôn ba nó cùng khắp, hôn cả vết thẹo dài trên má của ba”. Tất cả những hành động đó đều biểu hiện một tình cảm ruột thịt nồng nàn là nỗi mong nhớ bùng lên thật mãnh liệt, tất tưởi, cuống quýt với xen lẫn sự hối hận. Và lúc nghe ông Sáu nói: “Thôi, ba đi nghe con”, nó đã thét lên “Ko!” rồi “hai tay xiết chặt cổ ba nó, giang cả hai chân câu chặt lấy ba, đôi vai nhỏ bé rung rung”, bé Thu khóc. Đó là tiếng khóc của sự xót xa hối hận vì lỗi lầm của mình, vì thương ba khổ cực. Lúc hiểu ra mọi lẽ, lúc nhìn thấy cha thì đã quá muộn. Do đó tất cả mọi hành động của Thu đối với cha như muốn đền bù những hụt hẫng đã qua. Chứng kiến những biểu hiện tình cảm đấy, trong tình cảnh cha con ông Sáu phải chia tay, với người ko cầm được nước mắt. Riêng chưng Ba – người kể chuyện cảm thấy như với bàn tay cứ nắm lấy trái tim mình. Nhà văn viết ko nhiều, chỉ bằng một nét chấm phá đó thôi nhưng đủ cho ta xúc động trước nỗi niềm và tâm trạng của nhân vật.”

(Nguyễn Huyền Nga)

3. Cấu trúc đoạn văn phần kết bài

Phần kết bài là cả một nghệ thuật. Làm sao đọng lại trong lòng người đọc những xúc cảm sâu lắng. Cấu trúc thường là:

• Tổng hợp giám định chung về nghệ thuật và nội dung, hình thành kết luận quan yếu.
• Cảm tưởng chung của người phân tích.

Để kết bài cho hay, những em với thể chọn hai câu thơ thật hay, thật thích hợp để kết bài tạo ấn tượng. Ví dụ viết phần kết bài phân tích bài thơ Mùa xuân nho nhỏ – Thanh Hải:

Lời thơ giản dị tình thực, tứ thơ sâu lắng trong nhịp thơ nhẹ nhõm êm ái như tiếng lòng của Thanh Hải trang trải trước thiên nhiên, con người, cuộc sống. Bài thơ thể hiện quan niệm sống đẹp, sống là cống hiến cho cuộc thế, cho quê hương. Tấm chân tình hồn hậu, bình dị mà thiết tha yêu cuộc sống đấy sẽ đọng mãi trong lòng mọi người chúng ta biết bao suy nghĩ và chúng ta phải làm một “Mùa xuân nho nhỏ” để góp phần đưa “Tổ Quốc bay lên bát ngát mùa xuân” (Lê Anh Xuân).

Để viết bài văn hoàn chỉnh cần chú ý thời kì làm bài. Phấn đấu tính toán thời kì hợp lý sau cho bài làm văn phải đảm bảo đủ 3 phần mở bài – thân bài – kết bài. Thông thường phần mở bài và kết bài mỗi phần tối đa 1/5 thời kì cho phép. Phần thân bài từ 3/5 tới 3/4 thời kì. Phải tận dụng hết thời kì được phép, tránh làm bài xong quá sớm hoặc ko đủ thời kì (bài làm dang dở).

Trên đây là một số gợi ý làm văn nghị luận văn học. Chúc những bạn làm bài hiệu quả.

Soạn Vũ Thị Hoàng Oanh