PHƯƠNG PHÁP VIẾT MỞ BÀI, KẾT BÀI HAY | Trường THPT Vĩnh Viễn TPHCM

(Phần 1: Tác phẩm thơ trữ tình)

Với nhiều yếu tố để làm nên một bài văn hay, và người ta thường chú trọng phần nội dung (thân bài) mà quên đi rằng mở bài và kết bài cũng quan yếu ko kém. Mở bài đánh dấu bước khởi đầu trong quá trình trình bày vấn đề xuất luận, và kết bài cho ta biết việc trình bày vấn đề đã kết thúc để lại ấn tượng trong lòng người đọc. Để viết được một mở bài và kết bài hay, lôi cuốn cũng là một kĩ năng rất quan yếu.

I. PHƯƠNG PHÁP VIẾT MỞ BÀI

1. Tầm quan yếu của một mở bài hay:

Nhà văn M.Gorki đã từng nói: “Khó hơn cả là phần mở đầu, cụ thể là câu đầu, cũng như trong âm nhạc, nó chi phối giọng điệu của tác phẩm và người ta thường tìm nó rất lâu”. Thật vậy, nhiều bạn trẻ thường gặp khó khăn trong việc mở đầu bài văn của mình. Một mở đầu hay sẽ giúp người dùng với thêm cảm hứng cho bài viết của mình, giúp bài viết được trôi chảy hơn. Mở bài hay còn tạo ấn tượng cho giám khảo. Và người đọc thấy được sự thích thú lúc cảm nhận bài văn ngay từ phần mở đầu thì với thể khẳng định được chất lượng bài văn đạt giá trị cao. Một bài văn cần nhiều kỹ năng và mở bài là một kỹ năng quan yếu cho thấy người viết đã xác định đúng hướng và đi sâu vào vấn đề cần thể hiện.

2. Những yếu tố của một mở bài hay:

Để với một mở bài hay cho một bài viết ko hề dễ dàng, hay ở đây ko chỉ là nội dung thể hiện đủ đúng ý mà mở bài hay còn được thể hiện qua việc sử dụng ngôn từ viết hay, tiếng nói của mỗi người là khác nhau vì cách cảm nhận văn học trong mỗi người là khác nhau nên trau dồi về tri thức văn học cũng quan yếu. Với hai nguyên tắc để viết mở bài hay: thứ nhất là nêu đúng vấn đề đặt ra trong đề bài hay còn gọi là làm “trúng đề”; thứ hai là chỉ được phép nêu những ý nói chung về vấn đề hay là tóm tắt nội dung thể hiện trong bài viết một cách súc tích nhưng vẫn thể hiện ý rõ diễn đạt.

Một mở bài hay cần với những yếu tố:

– Ngắn gọn: ở đây được hiểu mở bài hay ngắn gọn là ngắn về số lượng câu và nội dung thể hiện, số lượng câu chỉ cần khoảng 4 – 6 câu, nội dung chỉ cần sự tóm tắt ngắn gọn. Phần mở bài quá dông dài ko những khiến cho bạn mất thời kì mà còn khiến cho bạn bị cạn kiệt ý tưởng cho phần thân bài, thỉnh thoảng mở bài dài quá khiến cho sai lệch ý trong cách thể hiện. Hãy viết mở bài là sự tóm tắt, khơi nguồn nội dung ít để người đọc cảm nhận được sự tò mò và đi chinh phục nội dung tiếp theo ở phần thân bài

– Gần như: Một mở bài hay gần như là phải nêu được vấn đề xuất luận, câu nói dẫn dắt, ngắn nhưng gần như ý mới quan yếu, vấn đề chính cũng như nội dung quan yếu nên phải nhắc tới phần mở bài.

– Độc đáo: Độc đáo trong một mở bài hay là gây được sự quan tâm cho người đọc về vấn đề cần viết bằng những liên tưởng khác lạ, tưởng tượng phong phú trong những bài văn miêu tả, kể tạo sự thu hút bất thần cho người đọc. Sự độc đáo trong mở bài khiến cho bài viết của người dùng trở thành vượt trội và nhận được sự quan tâm và theo dõi của mọi người về chất lượng bài văn.

– Tự nhiên: Tiêu dùng ngôn từ giản dị, mộc mạc trong cách viết bài, đặc trưng thể hiện ở phần mở bài là cấp thiết để với một mở bài hay.

Phần mở bài với tương tác tới xúc cảm, tâm lý người chấm nên sự đầu tư kỹ càng về tri thức và kỹ năng cho phần mở bài để tránh lạc đề, sơ sài hay dông dài, tuân thủ những nguyên tắc hay những yếu tố cơ bản là cấp thiết trong việc tạo một mở bài hay và ý nghĩa.

3. Cách viết mở bài hay

Thông thường với hai cách mở bài:

a) Trực tiếp (cách này thường dành cho người dùng học trò trung bình): Là cách đi thẳng vào vấn đề cần nghị luận. Tức là sau lúc đã tìm hiểu đề và tìm được vấn đề trọng tâm của bài nghị luận, ta nêu thẳng vấn đề đó ra bằng một luận điểm rõ ràng. Tuy nhiên lúc mở bài trực tiếp, ta cũng phải trình bày cho đủ ý, ko nói thiếu nhưng cũng ko nên nói hết nội dung, phải đáp ứng đủ những yêu cầu của một phần mở bài đúng mực trong nhà trường. Đặt vấn đề theo cách trực tiếp dễ làm, nhanh gọn, tự nhiên, dễ tiếp nhận, tuy nhiên thường khô khan, cứng nhắc, thiếu quyến rũ cho bài viết.

Nếu đề bài yêu cầu nghị luận về tác phẩm thì mở bài phải giới thiệu được tên tác giả, phong cách thơ tác giả, tên tác phẩm, hoàn cảnh sáng tác, trích dẫn khổ thơ, hoặc giới thiệu vấn đề xuất luận.

Ví dụ:

– Tổ quốc: Nguyễn Khoa Điềm là thi sĩ trẻ, trưởng thành trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ . Thơ ông thế hiện xúc cảm và suy tư sâu lắng của người trí thức về sơn hà, con người Việt Nam. “Tổ quốc” của Nguyễn Khoa Điềm trích từ chương V trường ca “Mặt đường khát vọng” là một trong những vần thơ đẹp về tình yêu quê hương sơn hà. Trường ca “Mặt đường khát vọng” được tác giả hoàn thành ở chiến khu Trị – Thiên năm 1971, in lần đầu năm 1974. Bản trường ca viết về sự thức tỉnh của tuồi trẻ thị thành vùng tạm chiếm miền Nam ý thức non sông sơn hà, về sứ mệnh của thế hệ mình, xuống đường đấu tranh chống đế quốc Mĩ xâm lược. Đoạn trích là một trong những đọan thơ hay nhất về đề tài sơn hà trong thơ Việt Nam tiên tiến.

– Tây Tiến: Quang đãng Dũng là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, viết văn, vẽ tranh và soạn nhạc. Hồn thơ của ông phóng khoáng, hồn hậu, lãng mạn và tài hoa – đặc trưng lúc viết về người lính Tây Tiến và quê hương xứ Đoài – Sơn Tây của mình. Bài thơ “Tây Tiến” tiêu biểu cho đời thơ Quang đãng Dũng đưọc sáng tác năm 1948 thể hiện sâu sắc phong cách nghệ thuật của thi sĩ, được in trong tập “Mây đầu ô”. Đoạn thơ sau đây gồm tám câu thơ trong bài thơ trên bộc lộ nỗi nhớ của tác giả Quang đãng Dũng về chân dung và vẻ đẹp lý tưởng của những người lính Tây Tiến.

– Việt Bắc: Tố Hữu là lá cờ đầu của thơ ca cách mệnh Việt Nam. Thơ ông là sự phối hợp kết hợp giữa lí tưởng cách mạn với cảm hứng trữ tình. Một trong những bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ Tố Hữu là bài Việt Bắc. Bài thơ được sáng tác năm 1954, nhân dịp trung ương Đảng và chính phủ rời chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội. Bài thơ là khúc hát ân tình của người kháng chiến đối với quê hương sơn hà, nhân dân cách mệnh được thể hiện bằng hình thức đượm đà tính dân tộc.

– Sóng: Xuân Quỳnh thuộc thế hệ những thi sĩ trẻ thời kì chống Mỹ cứu nước. Thơ Xuân Quỳnh là tiếng nói của người phụ nữ da diết yêu thương và thèm khát hạnh phúc đời thường, bình dị. Sóng được viết tại biển Diêm Điền (Thái Bình) năm 1967, là bài thơ xuất sắc về tình yêu, tiêu biểu cho phong cách thơ Xuân Quỳnh. Bài thơ được in trong tập Hoa dọc hào chiến đấu. Trên cơ sở khám phá sự tương đồng hòa hợp giữa em và sóng, đoạn thơ đã diễn tả khát vọng tình yêu mạnh mẽ, nồng nàn của thi sĩ. (Chép thơ)

b) Gián tiếp (dành cho người dùng khá – giỏi): Với cách này người viết phải dẫn dắt vào đề bằng cách nêu lên những ý với liên quan tới luận đề (vấn đề cần nghị luận) để gây sự quan tâm cho người đọc sau đó mới bắt sang luận đề. Người viết xuất phát từ một ý kiến, một câu chuyện, một đoạn thơ, đoạn văn, một phát ngôn của nhân vật nổi tiếng nào đó,…

dẫn dắt người đọc tới vấn đề sẽ bàn luận trong bài viết. Mở bài theo cách này tạo được sự uyển chuyển, linh hoạt cho bài viết, quyến rũ người đọc.

Những cách mở bài gián tiếp:

Ví dụ minh họa

So sánh: So sánh là cách đối chiếu hai hoặc nhiều đối tượng với nhau ở phương diện giống nhau, khác nhau hoặc cả hai. Cách mở bài so sánh gây thích thú cho người đọc vì nó chứng tỏ người viết với tri thức văn học phong phú. Với nhiều cách làm phần mở bài theo dạng so sánh. Tác phẩm thì với tác giả, đề tài, chủ đề, nội dung, cảm hứng, thể loại, thời đoạn, giá trị, nhân vật… nên người viết với thể đối chiếu điểm giống nhau, khác nhau hoặc vừa giống vừa khác của một trong những vấn đề đó.

Đất Nước là tiếng ca bay vút lên từ thẳm sâu tình yêu con người, là giọt độc huyền thon thả gọi về điệu hồn dân tộc. Ta đã từng gặp một Đất Nước hóa thân trong mảnh hồn quê Kinh Bắc đậm màu sắc dân gian mà quằn quại dưới gót giày xâm lược trong Bên kia track Đuống – Hoàng Cầm; một Đất Nước tươi đẹp và đau thương trong thơ Nguyễn Đình Thi… thì hôm nay ta lại bắt gặp Đất Nước bình dị thân yêu đấy trong trang thơ của Nguyễn Khoa Điềm với bao ý tình tươi đẹp, mà mỗi dòng thơ như dòng suối ngọt ngào chảy vào hồn ta đầy thương mến.

Đi từ đề tài: Bất kì tác phẩm văn học nào cũng thuộc một đề tài nào đó. Hiểu điều này, cùng với tri thức lí luận văn học “Đề tài là phạm vi hiện thực được phản ánh trong tác phẩm”, người viết nghị luận văn học sẽ dễ dàng giới thiệu vấn đề một cách rành mạch. Những nhà văn viết về mùa thu thì đề tài là mùa thu; viết về tình bạn, tình yêu, tình cảm gia đình thì đó cũng là đề tài.

Đất Nước là một đề tài muôn thuở của thơ ca và nghệ thuật. Hình hài sơn hà cũng được tạc thành nhiều vẻ đẹp khác nhau từ những góc nhìn khác nhau. Nguyễn Trãi tự hào về triều đại Triệu, Đinh, Lý, Trần…, Tố Hữu thấy Đất Nước trong bóng vía người anh hùng, người Mẹ. Chế Lan Viên “tìm hình của nước” trong vị cha già Hồ Chí Minh, còn Nguyễn Khoa Điềm, một thi sĩ trẻ thời chống Mỹ, lại tìm vẻ đẹp của Đất Nước trong chiều sâu văn hóa, phong tục mang đậm dấu ấn tư tưởng “Đất Nước của nhân dân”. Chiều sâu tư tưởng đấy đã thể hiện sâu sắc qua đoạn thơ:

Đi từ thời đoạn: Mỗi thời kì lịch sử, thời đoạn lịch sử lại với những bối cảnh xã hội khác nhau tương tác ít nhiều trực tiếp hoặc gián tiếp tới giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật của tác phẩm. Đi từ thời đoạn, thời kì văn học sẽ gắn hiện thực đời sống với nhà văn – tác phẩm – độc giả. Cách mở bài này dành cho những học trò kiểu “triết học gia” ham tìm tòi, ưa lí luận nhờ đó dễ tạo điểm nhấn cho bài văn.

Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của nhân dân ta đã góp thêm những trang vàng vào lịch sử dân tộc. Đã với rất nhiều văn nghệ, đã với được cảm hứng sáng tác từ đề tài này. Chính vì vậy đây cũng là thời đoạn văn học với nhiều thành công góp phần làm rạng rỡ nền văn học nước nhà…. (giới thiệu tác giả, tác phẩm sẽ phân tích).

Đi từ thể loại: Ko với tác phẩm nào ko thuộc một thể loại chính nào đó. Mỗi thể loại văn học lại với những đặc trưng riêng. Người viết dựa vào đặc trưng thể loại để giải mã nghệ thuật trong tác phẩm.

Thơ hay là thơ làm cho người ta nghĩ tới tình người, nghĩ tới sự sống. Thơ nói riêng, cũng như văn học nói chung, trở thành cấp thiết cho con người là vì vậy. Làm sao ko thể ko nhớ, ko yêu một bài thơ như bài Sóng…

Trích dẫn một câu nói, một câu thơ hoặc từ một triết lí cuộc sống

Thời kì vẫn trôi đi và bốn mùa luôn luân chuyển. Con người chỉ xuất hiện một lần trong đời và cũng chỉ một lần ra đi mãi mãi vào cõi vĩnh hằng… Nhưng những gì là thơ, là văn, là nghệ thuật thực sự thì vẫn còn mãi với thời kì. Trước lúc chết, vua Phổ cầm tay Môda và nói: “Ta tiêu biểu cho trật tự, ngươi tiêu biểu cho chiếc đẹp. Biết đâu là hậu thế sẽ quên ta và nhắc nhở tới ngươi”. Với lẽ mãi về sau, chúng ta vẫn sẽ ko quên “Sóng – Xuân Quỳnh” – một bài thơ ngọt ngào, da diết, là tiếng lòng thổn thức của một trái tim rộn rực của người phụ nữ lúc yêu…

II. PHƯƠNG PHÁP VIẾT KẾT BÀI

1. Tầm quan yếu của kết bài:

Kết bài trong văn nghị luận là một phần khá quan yếu bởi đây là phần sẽ tạo dư vang cho bài viết. Nếu kết bài với sức nặng sẽ tạo nên những xúc cảm rất tốt cho người đọc. Kết bài là phần kết thúc bài viết, vì vậy, nó tổng kết, thâu tóm lại vấn đề đã được đặt ra ở mở bài và phát triển ở thân bài, song song mở ra hướng suy nghĩ mới, tình cảm mới cho người đọc. Phần kết bài với nhiệm vụ tổng kết, kiểm tra vấn đề đặt ra ở mở bài và đã giải quyết ở thân bài. Phần này góp phần tạo tính hoàn chỉnh, trọn vẹn cho bài văn.

2. Những yêu cầu viết kết bài hay:

Giống như phần mở bài, phần này chỉ nêu lên những ý nói chung, ko trình bày lan man, dông dài hoặc lặp lại sự giảng giải, minh họa, nhận xét một cách yếu tố như ở phần thân bài. Một kết bài thành công ko chỉ là nhiệm vụ “gói lại” mà còn phải “mở ra” – khơi lại suy nghĩ, tình cảm của người đọc. Thâu tóm lại nội dung bài viết ko với tức là nhắc lại, lặp lại mà phải tiêu dùng một hình thức khác để nói chung ngắn gọn; khơi gợi suy nghĩ hay tạo dư ba trong lòng người đọc; là câu văn lúc đã khép lại vẫn khiến cho cho người đọc day dứt, trằn trọc, hướng về nó.

3. Cách viết mở bài hay:

– Kết bài bằng cách bình luận mở rộng và tăng: Là kiểu kết bài trên cơ sở ý kiến chính của bài viết, bằng liên tưởng, vận dụng, người viết phát triển, mở rộng tăng vấn đề.

– Kết bài bằng cách đưa ra nhận định của những nhà văn, thi sĩ khác về tác phẩm đó.

Ví dụ:

1. Bằng cảm hứng lãng mạn và âm hưởng bi tráng, đoạn thơ bộc lộ nỗi nhớ da diết của tác giả về tự nhiên núi rừng Tây Bắc, về những người lính Tây Tiến giàu ý chí, vững niềm tin, nghị lực phi thường, sẵn sàng hy sinh vì sự nghiệp cách mệnh. Nửa thế kỷ trôi qua, nhiều sự việc phôi pha cùng năm tháng, nhưng bài thơ “Tây Tiến” vẫn còn đó, sừng sững như một tượng đài bất tử về người đội viên vô danh trong cuộc kháng chiến chống Pháp.

2. Với văn pháp lãng mạn và âm hưởng bi tráng, đoạn thơ ngợi ca những phẩm chất tốt đẹp của người lính Tây Tiến, qua đó, bộc lộ xúc cảm xót xa, ngưỡng mộ, tự hào của tác giả về những người lính trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Bài thơ nổi tiếng suốt nửa thế kỷ qua và sẽ mãi mãi sống trong lòng người đọc, ghi lại một chặng đường anh hùng của một đơn vị quân nhân anh hùng và xây dựng được một tượng đài bất tử về người đội viên vô danh.

“Tây Tiến biên thuỳ mờ khói lửa

Quân đi lớp lớp động cây rừng

Và bài thơ đấy, con người đấy

Vẫn sống muôn thuở với núi sông.”

(Giang Nam)

3. Qua hình tượng sóng, trên cơ sở khám phá sự tương đồng, hòa hợp giữa sóng và em, bài thơ diễn tả trọn vẹn tâm hồn của người phụ nữ đang yêu: thiết tha, nồng nàn, chung thủy, muốn vượt lên thử thách của thời kì và sự hữu hạn của đời ngưởi. Sóng góp thêm một tiếng nói, một cách diễn tả độc đáo đề tài muôn thuở của loài người – tình yêu. Với Sóng, Xuân Quỳnh đã khẳng định một phong cách, qua đó ta thấy được tình yêu là một tình cảm cao đẹp, một hạnh phúc to lao của con người.

4. Với thể nói, thơ ca kháng chiến chống Pháp là mùa vàng trước tiên của thơ ca cách mệnh, nơi cảm hứng yêu nước và nhân dân đã thăng hoa trên đầu ngọn bút để bay lên cùng núi sông Việt Nam. Ngày nay đọc lại Việt Bắc – Tố Hữu, những vần thơ đấy, vẫn mênh mông bát ngát tình.

5. Paustopski đã từng nói: “Niềm vui của thi sĩ chân chính là niềm vui của người mở đường tới với chiếc đẹp.” Rẻ, Nguyễn Khoa Điềm đã với được niềm vui đấy – niềm vui của người mở đường tới với Đất Nước – với Nhân Dân.

Trên đây là một vài kinh nghiệm san sớt với những em về cách viết một mở bài, kết bài ấn tượng. Hello vọng bài viết giúp những em với thêm tri thức để tăng khả năng viết văn, với được những cách viết của riêng mình, tạo ấn tượng với người đọc và gợi niềm ham mê sáng tạo văn học.

Thạc sĩ Nguyễn Huyền Nga

(Thầy giáo trường quốc tế Á Châu)

Bài viết với tham khảo tài liệu, một số phần viết mở bài, kết bài của học trò và người dùng đồng nghiệp.