Nhận thức – Wikipedia tiếng Việt

Nhận thức (tiếng Anh: cognition) là hành động hay quá trình tiếp thu tri thức và những thông tỏ thông qua suy nghĩ, kinh nghiệm và giác quan, bao gồm những qui trình như là tri thức, sự chú ý, trí tưởng, sự giám định, sự ước tính, sự lí luận, sự tính toán, việc khắc phục vấn đề, việc đưa ra quyết định, sự lĩnh hội và việc sử dụng tiếng nói. Theo “Tự vị Bách khoa Việt Nam”, nhận thức là quá trình biện chứng của sự phản ánh toàn cầu khách quan trong ý thức con người, nhờ đó con người tư duy và ko ngừng tiến tới sắp khách thể. Theo ý kiến triết học Mác-Lênin, nhận thức được định tức thị quá trình phản ánh biện chứng hiện thực khách quan vào trong bộ óc của con người, sở hữu tính tích cực, năng động, thông minh, trên hạ tầng thực tiễn.[1].

Sự nhận thức của con người vừa ý thức, vừa vô thức, vừa đơn cử, vừa trừu tượng và mang tính trực quan. Quá trình nhận thức sử dụng tri thức sở hữu sẵn và tạo ra tri thức mới .

Những qui trình được phân tích theo những góc nhìn khác nhau ở tùy những ngành nghề khác nhau như tiếng nói học, gây mê, thần kinh học, thần kinh học, tâm lý học, giáo dục, triết học, nhân loại học, sinh vật học, logic và khoa học máy tính. Trong tâm lý học và triết học, khái niệm về nhận thức liên quan chặt chẽ tới những khái niệm trừu tượng như trí óc và trí tuệ, bao gồm những chức năng thần kinh, những quá trình thần kinh (tâm trí) và những trạng thái của những thực thể thông minh (như tư nhân, nhóm, tổ chức, máy tự động cao cấp và trí tuệ nhân tạo).

Cách sử dụng khái niệm này khác nhau trong từng ngành học. Ví dụ như trong tâm lý học và khoa học nhận thức, “nhận thức” thường nói tới việc những chức năng tâm lý của một tư nhân xử lý thông tin. Nó còn được sử dụng trong một nhánh của tâm lý học xã hội – ý thức xã hội, để giảng giải về những thái độ, sự phân loại và động lực nhóm. Trong tâm lý học nhận thức và kỹ thuật nhận thức, “nhận thức” thông thường được coi là quá trình xử lý thông tin của tâm trí người tham gia hay người quản lý hoặc của bộ não.

Những tiến trình của nhận thức[sửa|sửa mã nguồn]

Theo ý kiến của phép tư duy biện chứng, hoạt động tiêu khiển nhận thức của con người đi từ trực quan sinh động tới tư duy trừu tượng, và từ tư duy trừu tượng tới thực tiễn. Con đường nhận thức đó được triển khai qua những tiến trình từ đơn thuần tới phức tạp, từ thấp tới cao, từ đơn cử tới trừu tượng, từ hình thức bên ngoài tới thực chất bên trong, như sau :

1. Nhận thức cảm tính (hay còn gọi là trực quan sinh động) là giai đoạn trước tiên của quá trình nhận thức. Đó là giai đoạn con người sử dụng những giác quan để tác động vào sự vật nhằm nắm bắt sự vật đấy[2]. Nhận thức cảm tính gồm những hình thức sau:
   • Cảm giác: là hình thức nhận thức cảm tính phản ánh những tính chất riêng lẻ của những sự vật, hiện tượng lúc chúng tác động trực tiếp vào những giác quan của con người. Cảm giác là nguồn gốc của mọi sự hiểu biết, là kết quả của sự chuyển hoá những năng lượng kích thích từ bên ngoài thành yếu tố ý thức. Lenin viết: “Cảm giác là hình ảnh chủ quan của toàn cầu khách quan”. Nếu ngừng lại ở cảm giác thì con người mới hiểu được tính chất cụ thể, riêng lẻ của sự vật. Điều đó chưa đủ; bởi vì, muốn hiểu biết bản tính của sự vật phải nắm được một cách tương đối trọn vẹn sự vật. Vì vậy nhận thức phải vươn lên hình thức nhận thức cao hơn”[2].
   • Tri giác: hình thức nhận thức cảm tính phản ánh tương đối toàn vẹn sự vật lúc sự vật đó đang tác động trực tiếp vào những giác quan con người. Tri giác là sự tổng hợp những cảm giác. So với cảm giác thì tri giác là hình thức nhận thức đầy đủ hơn, phong phú hơn. Trong tri giác chứa đựng cả những tính chất đặc trưng và ko đặc trưng sở hữu tính trực quan của sự vật. Trong lúc đó, nhận thức đòi hỏi phải phân biệt được đâu là tính chất đặc trưng, đâu là tính chất ko đặc trưng và phải nhận thức sự vật ngay cả lúc nó ko còn trực tiếp tác động lên cơ quan cảm giác con người. Do vậy nhận thức phải vươn lên hình thức nhận thức cao hơn[2].
   • Biểu tượng: là hình thức nhận thức cảm tính phản ánh tương đối hoàn chỉnh sự vật do sự hình dung lại, nhớ lại sự vật lúc sự vật ko còn tác động trực tiếp vào những giác quan. Trong biểu tượng vừa chứa đựng yếu tố trực tiếp vừa chứa đựng yếu tố gián tiếp. Bởi vì, nó được hình thành nhờ sở hữu sự phối hợp, bổ sung lẫn nhau của những giác quan và đã sở hữu sự tham gia của yếu tố phân tích, tổng hợp. Cho nên biểu tượng phản ánh được những tính chất đặc trưng nổi trội của những sự vật[2].

   Giai đoạn này sở hữu những đặc điểm:

   • Phản ánh trực tiếp đối tượng bằng những giác quan của chủ thể nhận thức[1].
   • Phản ánh thiết kế, phản ánh cả loại tất nhiên và ngẫu nhiên, cả loại bản tính và ko bản tính. Giai đoạn này sở hữu thể sở hữu trong tâm lý động vật[1].
   • Hạn chế của nó là chưa khẳng định được những mặt, những mối liên hệ bản tính, thế tất bên trong của sự vật. Để khắc phục, nhận thức phải vươn lên giai đoạn cao hơn, giai đoạn lý tính.
2. Nhận thức lý tính (hay còn gọi là tư duy trừu tượng) là giai đoạn phản ánh gián tiếp trừu tượng, khái quát sự vật, được thể hiện qua những hình thức như khái niệm, suy đoán, suy luận.
   • Khái niệm: là hình thức cơ bản của tư duy trừu tượng, phản ánh những đặc tính bản tính của sự vật. Sự hình thành khái niệm là kết quả của sự khái quát, tổng hợp biện chứng những đặc điểm, tính chất của sự vật hay lớp sự vật. Vì vậy, những khái niệm vừa sở hữu tính khách quan vừa sở hữu tính chủ quan, vừa sở hữu mối quan hệ tác động qua lại với nhau, vừa thường xuyên vận động và phát triển. Khái niệm sở hữu vai trò rất quan yếu trong nhận thức bởi vì, nó là hạ tầng để hình thành những suy đoán và tư duy khoa học[2].
   • Suy đoán: là hình thức tư duy trừu tượng, liên kết những khái niệm với nhau để khẳng định hay phủ định một đặc điểm, một tính chất của đối tượng. Tỉ dụ: “Dân tộc Việt Nam là một dân tộc anh hùng” là một suy đoán vì sở hữu sự liên kết khái niệm “dân tộc Việt Nam” với khái niệm “anh hùng”. Theo trình độ phát triển của nhận thức, suy đoán được phân chia làm ba loại là suy đoán đơn nhất (ví dụ: đồng dẫn điện), suy đoán đặc thù (ví dụ: đồng là kim loại) và suy đoán phổ biến (ví dụ: mọi kim loại đều dẫn điện). Ở đây suy đoán phổ biến là hình thức thể hiện sự phản ánh bao quát rộng to nhất về đối tượng[2].
     Nếu chỉ ngừng lại ở suy đoán thì nhận thức chỉ mới biết được mối liên hệ giữa loại đơn nhất với loại phổ biến, chưa biết được giữa loại đơn nhất trong suy đoán này với loại đơn nhất trong suy đoán kia và chưa biết được mối quan hệ giữa loại đặc thù với loại đơn nhất và loại phổ biến. Chẳng hạn qua những suy đoán ví dụ nêu trên ta chưa thể biết ngoài đặc tính dẫn điện giống nhau thì giữa đồng với những kim loại khác còn sở hữu những tính chất giống nhau nào khác nữa. Để khắc phục hạn chế đó, nhận thức lý tính phải vươn lên hình thức nhận thức suy luận[2].
   • Suy luận: là hình thức tư duy trừu tượng liên kết những suy đoán lại với nhau để rút ra một suy đoán sở hữu tính chất kết luận tìm ra tri thức mới. Tỉ dụ, nếu liên kết suy đoán “đồng dẫn điện” với suy đoán “đồng là kim loại” ta rút ra được tri thức mới “mọi kim loại đều dẫn điện”. Tùy theo sự kết hợp suy đoán theo trật tự nào giữa suy đoán đơn nhất, đặc thù với phổ biến mà người ta sở hữu được hình thức suy luận quy nạp hay suy diễn[2].
     Ngoài suy luận, trực quan lý tính cũng sở hữu chức năng phát hiện ra tri thức mới một cách nhanh chóng và đúng đắn[2].

   Giai đoạn này cũng sở hữu hai đặc điểm:

   • Là quá trình nhận thức gián tiếp đối với sự vật, hiện tượng[2].
   • Là quá trình đi sâu vào bản tính của sự vật, hiện tượng[2].

   Nhận thức cảm tính và lý tính ko tách bạch nhau mà luôn sở hữu mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Ko sở hữu nhận thức cảm tính thì ko sở hữu nhận thức lý tính. Ko sở hữu nhận thức lý tính thì ko nhận thức được bản tính thật sự của sự vật[1].

3. Nhận thức trở về thực tiễn, ở đây tri thức được kiểm nghiệm là đúng hay sai. Nói cách khác, thực tiễn sở hữu vai trò kiểm nghiệm tri thức đã nhận thức được[2]. Do đó, thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý, là hạ tầng động lực, mục đích của nhận thức[1]. Mục đích cuối cùng của nhận thức ko chỉ để giảng giải toàn cầu mà để cải tạo toàn cầu[1]. Do đó, sự nhận thức ở giai đoạn này sở hữu chức năng định hướng thực tiễn.

Phân loại nhận thức[sửa|sửa mã nguồn]

Theo chủ nghĩa duy vật của Mác và Lênin[sửa|sửa mã nguồn]

Dựa vào trình độ xâm nhập vào bản tính của đối tượng

Xem thêm: Đào hoa là gì? Có nên yêu người đào hoa không?

[sửa|sửa mã nguồn]

• Nhận thức kinh nghiệm hình thành từ sự quan sát trực tiếp những sự vật, hiện tượng trong tự nhiên, xã hội hay trong những thí nghiệm khoa học. Tri thức kinh nghiệm là kết quả của nó, được phân làm hai loại:
  1. Tri thức kinh nghiệm thông thường là loại tri thức được hình thành từ sự quan sát trực tiếp hàng ngày về cuộc sống và sản xuất. Tri thức này rất phong phú, nhờ sở hữu tri thức này con người sở hữu vốn kinh nghiệm sống sử dụng để điều chỉnh hoạt động hàng ngày.
  2. Tri thức kinh nghiệm khoa học là loại tri thức thu được từ sự khảo sát những thí nghiệm khoa học loại tri thức này quan yếu ở chỗ đây là hạ tầng để hình thành nhận thức khoa học và lý luận.

  Hai loại tri thức này sở hữu quan hệ chặt chẽ với nhau, xâm nhập vào nhau để tạo nên tính phong phú, sinh động của nhận thức kinh nghiệm[2].

• Nhận thức lý luận (gọi tắt là lý luận) là loại nhận thức gián tiếp, trừu tượng và khái quát về bản tính và quy luật của những sự vật, hiện tượng. Nhận thức lý luận sở hữu tính gián tiếp vì nó được hình thành và phát triển trên hạ tầng của nhận thức kinh nghiệm. Nhận thức lý luận sở hữu tính trừu tượng và khái quát vì nó chỉ tập trung phản ánh loại bản tính mang tính quy luật của sự vật và hiện tượng. Do đó, tri thức lý luận thể hiện chân lý sâu sắc hơn, chuẩn xác hơn và sở hữu hệ thống hơn[2].

Nhận thức kinh nghiệm tay nghề và nhận thức lý luận là hai trật tự tiến độ nhận thức khác nhau, sở hữu quan hệ biện chứng với nhau. Trong đó nhận thức kinh nghiệm tay nghề là hạ tầng của nhận thức lý luận. Nó cung ứng cho nhận thức lý luận những tư liệu phổ thông chủng loại, đơn cử. Vì nó gắn chặt với thực tiễn nên tạo thành hạ tầng hiện thực để rà soát, thay thế sửa chữa, bổ trợ cho lý luận và cung ứng tư liệu để tổng kết thành lý luận. Trái lại, mặc dầu được hình thành từ tổng kết kinh nghiệm tay nghề, nhận thức lý luận ko Open một cách tự phát từ kinh nghiệm tay nghề. Do tính độc lập tương đối của nó, lý luận hoàn toàn sở hữu thể đi trước những sự kiện kinh nghiệm tay nghề, hướng dẫn sự hình thành tri thức kinh nghiệm tay nghề sở hữu trị giá, lựa chọn kinh nghiệm tay nghề kết hợp và hợp lý để Giao hàng cho hoạt động tiêu khiển thực tiễn. Thông qua đó mà nâng những tri thức kinh nghiệm tay nghề từ chỗ là loại đơn cử, riêng ko liên quan gì tới nhau, đơn nhất trở thành loại khái quát, phổ cập [ 2 ] .Theo thuyết lí của chủ nghĩa Mác-Lênin, nắm vững thực chất, công dụng của từng loại nhận thức đó cũng như mối quan hệ biện chứng giữa chúng sở hữu ý nghĩa phương pháp luận quan yếu trọng việc đấu tranh khắc phục bệnh kinh nghiệm tay nghề chủ nghĩa và bệnh giáo điều [ 2 ] .

Xem thêm: Những thành ngữ tiếng Anh bổ ích Phần 3 – TRƯỜNG ANH NGỮ CIP

Dựa vào tính tự phát hay tự giác của sự xâm nhập vào thực chất của sự vật[sửa|sửa mã nguồn]

• Nhận thức thông thường (hay nhận thức tiền khoa học) là loại nhận thức được hình thành một cách tự phát, trực tiếp từ trong hoạt động hàng ngày của con người. Nó phản ánh sự vật, hiện tượng xảy ra với tất cả những đặc điểm chi tiết, cụ thể và những sắc thái khác nhau của sự vật. Vì vậy, nhận thức thông thường mang tính phong phú, nhiều vẻ và gắn với những quan niệm sống thực tế hàng ngày. Vì thế, nó thường xuyên chi phối hoạt động của con người trong xã hội. Thế nhưng, nhận thức thông thường chủ yếu vẫn chỉ ngừng lại ở thiết kế, ngẫu nhiên tự nó ko thể chuyển thành nhận thức khoa học được[2].
• Nhận thức khoa học là loại nhận thức được hình thành một cách tự giác và gián tiếp từ sự phản ánh đặc điểm bản tính, những quan hệ thế tất của những sự vật. Nhận thức khoa học vừa sở hữu tính khách quan, trừu tượng, khái quát lại vừa sở hữu tính hệ thống, sở hữu căn cứ và sở hữu tính trung thực. Nó vận dụng một cách hệ thống những phương pháp nghiên cứu và sử dụng cả tiếng nói thông thường và thuật ngữ khoa học để diễn tả sâu sắc bản tính và quy luật của đối tượng nghiên cứu. Vì thế nhận thức khoa học sở hữu vai trò ngày càng to to trong hoạt động thực tiễn, đặc thù trong thời đại khoa học và khoa học[2].

Hai loại nhận thức này cũng sở hữu mối quan hệ biện chứng với nhau. Nhận thức thường thì sở hữu trước nhận thức khoa học và là nguồn vật liệu để thiết kế xây dựng nội dung của những khoa học. Trái lại, lúc đạt tới trình độ nhận thức khoa học thì nó lại tác động tác động trở lại nhận thức thường thì, xâm nhập và làm cho nhận thức thường thì tăng trưởng, tăng cường nội dung khoa học cho trật tự nhận thức quốc tế của con người [ 2 ] .

Theo những thuyết lí khác[sửa|sửa mã nguồn]

• Tự vị triết học, Nhà xuất bản Tiến bộ – 1986.
• Tự vị tiếng Việt, Nhà xuất bản Khoa học xã hội – 1988.
• Lycan, W.G., (ed.). (1999). Mind and Cognition: An Anthology, 2nd Edition. Malden, Mass: Blackwell Publishers, Inc.
• Coren, Stanley; Lawrence M. Ward, James T. Enns (1999). Sensation and Perception. Harcourt Brace, p. 9. ISBN 0-470-00226-3.

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://bloghong.com
Category: Là Gì