CỞI & MỞ – SỐ 2: NGƯỜI CHUYỂN GIỚI VÀ CÁC KHÁI NIỆM LIÊN QUAN – SCDI Trung tâm Hỗ trợ Sáng kiến Phát triển Cộng đồng

Lúc tìm hiểu về người chuyển giới, những người sử dụng rộng rãi tới họ như báo chí, gia đình, bạn bè, đồng nghiệp hay công chúng nói chung cần mang hiểu biết cơ bản và chung nhất về khái niệm người chuyển giới cũng như những khái niệm liên quan. Trong bản tin tháng này, chúng tôi xin giới thiệu những khái niệm cơ bản nhất. Nguồn trích dẫn cho những thông tin này tới từ “Hướng dẫn tổng thể – Hướng dẫn chăm sóc toàn diện cho người chuyển giới và cùng đồng chuyển giới tại châu Á và Thái Bình Dương”, tài liệu do Mạng lưới người chuyển giới khu vực Châu Á – Thái Bình Dương (APTN) xây dựng cùng những đối tác. Người dùng mang thể tìm đọc thêm về tài liệu này theo đường hyperlink sau: bloghong.com/wp-content/uploads/2017/10/bloghong.com

“Chuyển giới” (tiếng anh là Transgender) là một khái niệm rộng bao gồm những bản dạng giới nhiều và những hình thức thể hiện khác nhau. Tùy thuộc vào mỗi quốc gia, nền văn hóa và bối cảnh lịch sử cũng như trong chính cùng đồng người chuyển giới, khái niệm của khái niệm này cũng rất khác nhau. Mỗi người mang quyền sử dụng những thuật ngữ mà họ cảm thấy miêu tả đúng nhất về bản dạng giới của mình.

Ở khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, thuật ngữ “chuyển giới” được sử dụng với ý nghĩa phổ thông nhằm mô tả những người mà bản dạng giới của họ khác với nam nữ lúc sinh ra. Tại Malina (Philippine) năm 2012, trong cuộc họp trước hết thảo luận về việc soạn cuốn tài liệu “Hướng dẫn chăm sóc toàn diện cho người chuyển giới và cùng đồng chuyển giới tại khu vực Châu Á và Thái Bình Dương” do APTN (Mạng lưới người chuyển giới Châu Á – Thái Bình Dương), UNDP (Chương trình Phát triển Liên Hiệp quốc) và Dự án Chính sách Sức khỏe (HPP) phối hợp triển khai đã đưa ra khái niệm “chuyển giới” như sau:

“Những người nhận mình mang nam nữ khác nhau với nam nữ lúc sinh ra. Họ mang thể thể hiện bản dạng giới của mình khác với vai trò giới mà họ được mong đợi lúc sinh ra. Cách nhận dạng của họ thường mang những đặc tính địa phương, xã hội, văn hóa, tôn giáo và tâm linh”

Chúng ta sử dụng thuật ngữ người chuyển giới lúc chúng ta nói tới những nhóm sau:

• Người chuyển giới nữ (Male to Feminine: FtM): là người sinh ra với thân thể nam và tự nhận mình mang bản dạng giới hay thể hiện giới là nữ.
• Người chuyển giới nam: (Feminine to Male: FtM): là người sinh ra với thân thể nữ và tự nhận mình mang bản dạng giới hay thể hiện giới là nam.
• Người nhiều giới (gender-nonconforming): là khái niệm để chỉ người mà bản dạng giới hay thể hiện giới của họ khác với những mong đợi hay chuẩn mực giới định khuôn của xã hội đối với nam nữ mà họ mang, trong một nền văn hóa hay thời đoạn nhất định.
• Một phòng ban trong nhóm người liên nam nữ (intersex)[1]. Người liên nam nữ ko đồng nghĩa với việc họ cũng là người chuyển giới. Một người với tình trạng liên nam nữ mang thể nhận mình là người chuyển giới hay nhiều giới, nhưng số khác thì ko. Mặc dù nhiều người với tình trạng liên nam nữ mang thể nhận nam nữ hay bản dạng giới của họ là ko theo hệ nhị nguyên, nhưng phần còn lại thì vẫn nhận mình là nam hay nữ. Thực tế mang ghi nhận một số người liên nam nữ đã mang những can thiệp y tế từ rất sớm (mang thể ngay lúc sơ sinh) bởi bố mẹ và viên chức y tế, để đưa họ về một trong hai giới: nam và nữ. Điều này mang thể dẫn tới tình trạng một số người ko đồng ý với bản dạng giới ưa thích với nam nữ mà bố mẹ và viên chức y tế đã xác định cho họ. Trong trường hợp này, nhiều người đã xác định họ là người chuyển giới.

Thỉnh thoảng ở tiếng Anh, mọi người mang thể sử dụng từ viết tắt “trans” để chỉ “transgender” – “người chuyển giới”.

Khác với thuật ngữ “người chuyển giới”, thuật ngữ “người hợp giới” được sử dụng để chỉ những người ko phải người chuyển giới, tức là bản dạng giới và nam nữ lúc sinh ra của họ thống nhất với nhau (Người dị tính, đồng tính, music tính, vô tính,…)

Bởi vì thuật ngữ người chuyển giới được định tức thị người mang bản dạng giới khác với nam nữ lúc sinh ra của họ, nên việc khái niệm rõ ràng những khái niệm này cũng rất quan yếu. Những khái niệm này dựa trên những khái niệm đã được thống nhất sử dụng trong những hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Liên Hợp Quốc.

Nam nữ: là những đặc tính sinh vật học và thân thể (gien, nội tiết, phẫu thuật) sử dụng để phân loại con người ta thành nhóm nam giới hay nữ giới (xem thêm khái niệm về liên nam nữ). Tập hợp những đặc điểm sinh vật học này ko loại trừ lẫn nhau, vì chúng xuất hiện một cách tự nhiên dưới nhiều mức độ và sự phối hợp khác nhau. Tuy vậy, trong thực tế, nam nữ thường được sử dụng để phân cực hóa con người vào hệ thống nhị nguyên hoàn toàn đối nghịch nhau (nam và nữ). Thông thường, việc phân định được dựa trên những đặc điểm nam nữ chủ yếu (cơ quan sinh dục) và những đặc điểm nam nữ thứ yếu (những đặc điểm thân thể ko liên quan tới cơ quan sinh dục như sự phát triển ngực, lông).

Nam nữ lúc sinh ra: là nam nữ mà người đó được xác định ngay lúc sinh ra, hoặc trong thời kì ngắn sau lúc sinh ra. Việc xác định này mang thể ưa thích hoặc ko ưa thích với cảm nhận về bản dạng giới của họ lúc to lên. Trong những tài liệu y khoa và xã hội học, khái niệm này thường được gọi là “nam nữ lúc sinh” hoặc “nam nữ sinh vật học.” Đối với hồ hết mọi người, bản dạng giới và thể hiện giới sẽ thống nhất với nam nữ lúc sinh ra của họ. Đối với người chuyển giới, bản dạng giới hoặc thể hiện giới sẽ khác với nam nữ lúc sinh ra của họ. (Coleman et al., 2011)

Bản dạng giới: là cảm nhận bên trong của một người về việc họ là nam, nữ, một giới khác, hay phối hợp những giới. Bản dạng giới của một người mang thể thống nhất hoặc ko thống nhất với nam nữ lúc sinh ra của họ. Thể hiện giới: là cách và một người truyền tải những đặc tính được quy định bởi văn hóa về nam tính, nữ tính (hoặc cả hai, hoặc ko loại nào) ra bên ngoài thông qua ngoại hình thân thể (bao gồm quần áo, phụ kiện, kiểu tóc, trang sức, mỹ phẩm), cử chỉ điệu bộ, nói năng, và những khuôn mẫu hành vi trong giao tiếp với người khác. Ko theo định chuẩn giới hay nhiều giới: để chỉ một người mà bản dạng giới hay thể hiện giới của họ khác với những mong đợi hay định khuôn của xã hội. Ko phải tất cả người chuyển giới đều ko theo định chuẩn giới. Nhiều người chuyển giới, cũng như bất kỳ ai khác, thường thấy thỏai mái với việc tuân theo những mong đợi của xã hội về những chuẩn mực cho một người nam hoặc một người nữ. Trái lại, nhiều người khác ko phải là người chuyển giới vẫn mang thể ko theo định chuẩn giới, do thể hiện giới chứ ko phải bản dạng giới của họ.

Phiền muộn giới: “Là những sự ko thỏai mái hay lo lắng gây ra bởi sự khác nhau giữa nam nữ tự nhận của một người và nam nữ lúc sinh ra của họ (hoặc với vai trò giới gắn với họ và/hoặc những đặc điểm nam nữ chủ yếu và thứ yếu). Một vài người ko theo định chuẩn giới cũng trải qua phiền muộn giới trong một số thời đoạn thế cục của họ” (Coleman et al., 2011).

Quá trình chuyển đổi: là những bước mà người chuyển giới trải qua để sống với bản dạng giới của mình. Ko phải tất cả người chuyển giới đều trải qua quá trình chuyển đổi. Sở hữu rất nhiều cách khác nhau để chỉ quá trình chuyển đổi. Nói một cách đơn thuần nhất, “chuyển đổi” mang tức thị “thay đổi”. Những bước mà người chuyển giới sắm trong quá trình chuyển đổi là để họ mang thể thể hiện được mình là ai. Người chuyển giới là người quyết định sắm những bước nào trong quá trình chuyển đổi, theo trật tự mà họ muốn. Quá trình chuyển đổi là một hành trình ko giống nhau đối với mỗi người. Nhiều người chuyển giới sẽ cho rằng quá trình chuyển đổi khởi đầu tính từ lúc công khai sống với bản dạng giới mà mình mong muốn. Một vài người khác mang thể cho rằng quá trình này khởi đầu từ lúc thực hiện những can thiệp về y tế. Quá trình này bao gồm việc thay đổi thể hiện giới, như là ngoại hình bên ngoài, quần áo, cử chỉ, hay tên gọi thường ngày sử dụng trong giao tiếp. Những loại thay đổi này thường được gọi là “chuyển đổi (về mặt) xã hội.” Quá trình chuyển đổi cũng mang thể bao gồm những can thiệp y sinh vật học và phẫu thuật để giúp thân thể của một người thống nhất với bản dạng giới của họ. Những thay đổi này thường được gọi là “chuyển đổi (về mặt) y tế” và mang thể bao gồm liệu pháp hoóc-môn nam hóa hay nữ hóa và/hoặc phẫu thuật. Những bước khác trong quá trình chuyển đổi mang thể là những thay đổi liên quan tới những thay đổi pháp lý, chẳng hạn như thay đổi tên hay nam nữ trên những hồ sơ liên quan như hộ chiếu, chứng minh nhân dân, giấy khai sinh… Một người chuyển giới mang thể khởi đầu chuyển đổi vào bất kỳ thời khắc nào trong thế cục của họ. Họ mang thể chuyển đổi bất kỳ lúc nào, vào lứa tuổi nào, mang thể là lúc đơn thân hoặc đã kết hôn. Trong bất cứ bối cảnh nào, ko ai mang quyền ngăn cản những bước trong quá trình chuyển đổi của người chuyển giới.